Exposure therapie

Wat is exposure therapie, en hoe werkt het?

Bij exposure therapie stel je jezelf, onder begeleiding, bewust bloot aan datgene waarvoor je bang bent. Deze vorm van therapie wordt gebruikt om mensen van hun angststoornis af te helpen. Je leert dat je je angst kan verdragen, en dat je de situatie aankan. 

Heb je last van een angststoornis dan ben je dusdanig angstig dat het je functioneren in de weg staat. Omdat een angstig gevoel niet prettig is, gaan mensen vaak datgene waarvoor ze bang zijn uit de weg. Bijvoorbeeld: iemand met pleinvrees (agorafobie) vermijdt grote openbare plaatsen buiten. Dat vermijdingsgedrag houdt de angst in stand. Op de korte termijn werkt het goed: je hoeft niet naar de plek toe die eng is voor je. Op de lange termijn heeft het als gevolg dat je steeds minder vaak de deur uit gaat.

De exposure therapie voor iemand met pleinvrees bestaat eruit naar een plein te gaan. Hij of zij zal dat als angstig ervaren. Dat wordt ook wel een angstige associatie genoemd. Tegelijkertijd zal hij of zij merken dat er niets ergs gebeurt. Dat laatste is een nieuwe en positieve associatie, en daar gaat het om bij exposure therapie.

Hoe meer nieuwe en positieve associaties je ervaart bij jouw angst-stimulus, hoe minder heftig je de oorspronkelijke angst ervaart. Dat heet inhibitoir leren. Het is niet zo dat je angstige associatie verdwijnt, maar de positieve associaties worden sterker. Dat merk je aan het langzaam uitdoven van het angstgevoel. Anders gezegd: door jezelf meerdere malen met je angsten te confronteren, leer je dat je de situatie aankan. 

Exposure therapie en responspreventie

Een belangrijk onderdeel van exposure therapie is responspreventie. Dat houdt in dat je naast de blootstelling aan datgene waar je bang voor bent, ook leert om niet te vervallen in je vermijdingsgedrag of je veiligheidsgedrag. Bij vermijding ga je de blootstelling in het geheel niet aan. Bij veiligheidsgedrag ga je de blootstelling wel aan, maar heb je een manier om je er in de situatie aan te onttrekken.

Een voorbeeld van exposure therapie met responspreventie op veiligheidsgedrag: iemand heeft een sociale angst om contact te maken met mensen. De exposure therapie bestaat er dan uit naar een feestje te gaan en gesprekken aan te knopen. Veiligheidsgedrag kan zijn om alcohol te drinken om tot rust te komen, of jezelf op de achtergrond houden. De responspreventie is dat je je daarvan bewust bent en geen alcohol drinkt en niet op de bank blijft zitten. Lukt het om contact te maken dan is dat een positieve ervaring die je eigen kunnen sterkt.

Wanneer exposure therapie?

Exposure therapie werkt wanneer je ergens een angst voor hebt én datgene vermijdt waarvoor je bang bent. Denk bijvoorbeeld aan sociale fobie waardoor iemand sociale situaties vermijdt, zoals hierboven. Of aan een paniekstoornis; iemand vermijdt dan de paniek. De angst voor paniek (of paniekaanval) is echter vaak wat de paniekstoornis in stand houdt. Pleinvrees ook een goed voorbeeld. Iemand vermijdt grote open ruimtes. 

Andere aandoeningen of situatie waarbij Exposure therapie een effectieve behandelmethode is;

• Post-traumatische stressstoornis (PTSS). Exposure is effectief bij het verwerken van traumatische herinneringen en de symptomen van PTSS te verminderen.
• Dwangstoornis. Exposure, en dan specifieke responspreventie, is effectief om obsessieve gedachten te confronteren zonder de gebruikelijke dwangmatige rituelen uit te voeren.
• Postnatale depressie. In sommige gevallen, wanneer de symptomen aanhouden en de dagelijkse activiteiten de relatie met de baby en partner beïnvloeden. wordt overwogen om voor vrouwen met postnatale depressie exposure in te zetten.

Afhankelijk van die specifieke angst of situatie, kan een of meerdere varianten van ‘exposures’ worden toegepast.

Soorten exposure therapie

1. Exposure in vivo
   Je ondervindt blootstelling in levende lijve. Je brengt jezelf daadwerkelijk in de situatie waar je bang voor bent.
2. Imaginaire Exposure
   Onder begeleiding van een therapeut verbeeld je je met herinneringen en fantasie dat je in een situatie bent waarin je angst ervaart. Je concentreert je op het gevoel en onderzoekt het. Deze techniek passen we onder andere toe bij de behandeling van PTSS en is ook inzetbaar bij specifieke fobieën.
3. Imaginaire Rescripting – bij Exposure Therapie
   Onderdeel van imaginaire exposure kan imaginaire rescripting zijn en is effectief bij het behandelen van PTSS. Onder begeleiding van de therapeut ga je de traumatische gebeurtenis ‘herschrijven’  om zo een nieuwe, positievere uitkomst te creëren. Dat houdt in dat de begeleider je helpt bij het voelen van hoe je had willen reageren. Je stelt je voor dat je dat doet. Op deze manier gaat het over dezelfde gebeurtenis, maar heb je de situatie een andere wending gegeven.
   • Imaginaire Rescripting is ook een techniek die wordt toegepast in schematherapie. In dat geval ligt de focus op het uitdagen en herschrijven van negatieve overtuigingen en emotionele reacties die voortkomen uit vastgewortelde schema’s.
4. Interoceptieve exposure
   Bij deze vorm van exposure therapie stel je jezelf onder begeleiding bloot aan de sensaties in je lichaam die je voelt als je angstig bent of paniek voelt. Deze therapie wordt vooral gebruikt bij mensen die last hebben van paniekaanvallen. Wanneer de paniek is opgeroepen, word je begeleid om met je adem je lichaam weer onder controle te krijgen. Je ervaart dan dat de situatie en de gevoelens niet leiden tot het rampscenario dat je je had voorgesteld, of dat dat scenario helemaal niet zo erg is als je dacht. Je voelt dat je het aankan.

Methoden van exposure therapie

Naast de verschillende varianten, kennen we ook drie soorten methoden van exposure therapie. 

• Gradueel: met de psycholoog bepaal je de hiërarchie in je angsten. In de exposure therapie pak je stapsgewijs steeds engere dingen aan.
  
• Flooding: je wordt langdurig en op intens niveau met je angst geconfronteerd. De begeleider staat je bij in het doorstaan van de gevoelens en in het ervaren dat je angst niet uitkomt.
  
• Random: de situatie waaraan je in deze therapie wordt blootgesteld is qua intensiteit willekeurig. Het voordeel van de onvoorspelbaarheid is dat je je er makkelijker aan overgeeft. Bij de graduele exposure kan je nog denken: leuk dat dit lukte, maar dat komt alleen omdat het niet écht eng is. 

NB: als je in therapie gaat is de keuze welke soort en methode exposure therapie je zal ondergaan, aan de therapeut en jou samen.

Hoe langt duurt exposure therapie?

Gemiddeld duurt een behandeling bij iPractice acht sessies in de spreekkamer. Bij iPractice werken we met blended care: een werkwijze waarbij je buiten de behandeling in de spreekkamer ook online ondersteuning krijgt.