Sociale fobie

Wat is de betekenis van sociale fobie?

Een sociale fobie is een angststoornis waarbij je (overmatig) bang bent negatief beoordeeld te worden door andere mensen. Het is een angst gerelateerd aan sociale situaties die jou belemmert in je dagelijks leven. 

Een sociale fobie wordt ook wel een sociale angststoornis genoemd.

Wat is een sociale fobie?

Een sociale fobie kenmerkt zich door de angst voor een negatieve reactie of beoordeling door anderen. Iedereen ervaart in zijn of haar leven wel eens spanning, bijvoorbeeld als je een presentatie moet geven voor je collega’s of wanneer je jouw verhaal mag doen in een voorstelrondje. Maar bij sommigen vormt deze angst een grote belemmering, die het normale leven beheerst.

Als je een sociale fobie hebt, heb je bijvoorbeeld angst voor:

• Mensen in het algemeen;
• Grote groepen of mensenmassa’s;
• Onbekende mensen;
• Sociale contacten;
• Feestjes;
• Praten met andere mensen.

In de praktijk betekent dit, dat je zo zenuwachtig of gespannen bent dat je moeite hebt met sociale situaties waarin je blootgesteld wordt aan mogelijke kritische beoordeling van anderen. Denk aan sociale interacties, als:

• Een gesprek voeren;
• Onbekende mensen ontmoeten;
• Geobserveerd worden (bijvoorbeeld tijdens eten of drinken);
• Iets vragen in een winkel;
• De weg vragen;
• Een presentatie geven.

Verschil met andere angststoornissen

Een sociale fobie verschilt met andere angststoornissen als het gaat om de trigger voor de angst. Hoewel de angstsymptomen veel op elkaar lijken, zijn het bij een sociale angststoornis sociale situaties die jouw angst uitlokken. Met name de gedachten over wat er kan gebeuren tijdens die sociale situaties. Het verschil met een andere angststoornissen zoals een paniekstoornis, is dat je bang bent voor nóg een paniekaanval.

Sociale fobie of verlegenheid?

Ook verlegenheid is niet hetzelfde als een sociale fobie. Dit is een persoonlijkheidskenmerk. Als je alleen verlegen bent, dan beïnvloedt dit niet jouw dagelijks leven zoals een fobie dat doet. Pas wanneer je er sociale situaties door vermijdt, er sprake is van een overmatige angst en duidelijke belemmering in je dagelijks leven, spreken we mogelijk van een sociale fobie.

Wat zijn kenmerken van een sociale fobie?

Bij een sociale fobie vrees je dat jij je zodanig gedraagt of in zulke mate angstverschijnselen vertoont dat anderen hier negatief over oordelen. Dat het gênant en vernederend is of leidt tot afwijzing. Je hebt moeite met (sommige) sociale situaties. Welke situatie angst oproepen verschilt per persoon. Als je in die situatie terechtkomt roept het intense angst op. 

Deze angst kan zich uiten in verschillende lichamelijke reacties, waaronder: 

• Blozen;
• Stotteren;
• Hakkelen;
• Niet uit je woorden komen;
• Een blackout.

Als de angst verder toeneemt, kun je een paniekaanval ervaren. Hierbij horen de volgende symptomen:

• Overmatig zweten;
• Trillen of beven;
• Hartkloppingen;
• Duizeligheid;
• Benauwdheid;
• Een droge mond;
• Misselijkheid en overgeven;
• Tintelingen in handen en voeten;
• Gevoel van controleverlies in de sociale situatie.

Een paniekaanval ervaar je als beangstigend en je bent sneller geneigd een herhaling hiervan te willen vermijden. Je wordt bang om opnieuw in paniek te raken in sociale situaties.

Hoe ontstaat sociale fobie?

Het is niet duidelijk wat de oorzaak van een sociale fobie precies is. Dit weten we wel;

• Een sociale fobie ontwikkelt zich vaak in de kindertijd op de basisschool;
• Er kan een erfelijke factor in het spel zijn. Wanneer je ouders een sociale fobie hebben, is de kans groter dat jij het ook krijgt door erfelijkheid of modelling;
• Omgevingsfactoren spelen een rol: Bijvoorbeeld ervaringen uit het verleden, zoals uitgelachen of gepest worden op school. Maar bijvoorbeeld ook je opvoeding. Je leert van je ouders hoe je met angst omgaat en hoe je omgaat met sociaal contact. Daarnaast kunnen andere psychische klachten (bijvoorbeeld een depressie) ook meer angst voor sociale situaties creëren en kan er vervolgens een sociale angststoornis ontwikkeld worden.
• Ook karakter speelt mee: een sociale fobie komt vaker voor bij mensen die zich meer geremd, verlegen of onzeker voelen;

Soorten

Sociale fobie is onder te verdelen in twee subtypes: sociale angststoornis en podiumvrees.

Sociale angststoornis

Bij een sociale fobie ervaar je in meerdere sociale situaties angstklachten. 

Podiumvrees 

Naast angstklachten in meerdere situaties, zijn er ook mensen die angstklachten in één specifieke situatie; de angst om in het openbaar te spreken of om op te treden voor publiek. Bij deze specifieke sociale angst raak je niet in paniek in andere – voor jou minder spannende – sociale situaties.

Waar kan een sociale fobie toe leiden?

Wanneer de angst jouw dagelijks leven negatief beïnvloedt, kan het leiden tot:

• Overspanningsklachten: Functioneren met angstklachten kost een hoop energie. In sommige gevallen leidt dit tot overspannenheid;
• Belemmering op school, studie, werk: als de sociale fobie je belemmert in het uitvoeren van werkzaamheden kan het leiden tot problemen op werk of op je opleiding;
• Een sociaal isolement: als gevolg van het vermijden van sociaal contact;
• Depressie: Vermijdingsgedrag als gevolg van een sociale fobie kan gevoelens van eenzaamheid, somberheid en hulpeloosheid geven;
• Onbegrip van anderen: Sommige mensen met een sociale fobie ervaren weinig steun van hun sociale netwerk. Hierdoor kun je je onbegrepen voelen. Ook relaties kunnen onder druk komen te staan; je voelt je onzeker in je relatie met je partner.
• Onzekerheid: mensen met een sociale angststoornis ervaren vaker schaamte. Dit kan effect hebben op het zelfbeeld;
• Middelengebruik: Soms grijpen mensen met een sociale fobie naar middelen als alcohol of drugs om met hun klachten om te gaan.

Adviezen

Goed voor jezelf zorgen helpt je om lekkerder in je vel te zitten. Er zijn meerdere (leefstijl) adviezen die helpen bij sociale angst.

Tips voor mijzelf – ik heb sociale angst

• Probeer erover te praten;
• Ga spannende situaties aan. Probeer zo min mogelijk te vermijden;
• Probeer jouw aandacht extern te richten in plaats van op jezelf;
• Vraag jezelf af wat het allerergste is dat er kan gebeuren. Check na afloop of het daadwerkelijk zo is gegaan;
• Breng regelmaat aan in je leven, voor wat betreft bedtijden en etenstijden;
• Zorg voor voldoende ontspanning. Yoga, meditatie, ontspanningsoefeningen of wandelen, helpen je je hoofd leeg te maken;
• Weet dat je niet alleen bent. Ongeveer 5 – 15% van de mensen krijgt in zijn of haar leven te maken met een sociale angststoornis.

Tips voor mijn partner of dierbare (en mij)

Kom je er met je partner niet uit? De volgende adviezen helpen jou en je naaste met een sociale fobie:

• Verdiep je in de angst van je partner. Het is goed dat je deze informatie leest, dat betekent dat je interesse toont in wat je partner doormaakt.
• Het is goed om samen leuke dingen te blijven doen. Neem je partner mee. Het hoeft niet meteen een spannend feest te zijn. Een wandeling is ook goed;
• Biedt afleiding. Ga je er samen op uit? Zorg dan dat je je partner afleiding biedt. 
• Accepteer dat je niet alles kunt ondernemen samen. Maar ga tegelijkertijd ook niet te veel mee in de vermijdingsmodus. Vermijden zorgt voor een tijdelijke daling van de angst, maar helpt je partner niet verder. Het weerhoudt je ook van het leiden van een leuk leven.

Is sociale angst te behandelen?

Een sociale fobie is goed te behandelen. Met behulp van een psycholoog kun je leren omgaan met je klachten. De meest gebruikte therapie hierbij is Cognitieve Gedragstherapie (CGT). In de therapie oefen je met het doorbreken van je vermijdingsgedrag, het anders aansturen van je aandacht en het leren bevragen van angstige gedachten.

Hoe wordt de classificatie gesteld?

Heb je het vermoeden dat je een sociale fobie hebt, bijvoorbeeld omdat je jezelf herkent in de genoemde kenmerken? Neem dan contact op met je huisarts. Je huisarts bepaalt of er aanwijzingen zijn voor een sociale fobie en kan jou een doorverwijzing geven naar de psycholoog. De psycholoog zal vervolgens kijken of er sprake is van de classificatie ‘sociale fobie’.

Hoe kan je sociale angst behandelen?

Een sociale fobie behandelen kan op verschillende manieren. De eerste keus behandeling bij een sociale angststoornis is Cognitieve Gedragstherapie. Als een behandeling niet aanslaat, is medicatie een overweging.

Via therapie

De meest onderzochte en eerste keuze therapievorm bij sociale fobie is CGT. Acceptance and commitment Therapy (ACT) laat ook goede effecten zien in de dagelijkse praktijk, maar wordt nog niet als standaardbehandeling ingezet. 

1. Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Bij CGT krijg je allereerst uitleg over de sociale angststoornis. Zo leer je begrijpen waar het vandaan komt, wat het in stand houdt en wat er precies bij je gebeurt. Er is met cognitieve therapie aandacht voor het opsporen van angstige verwachtingen om deze vervolgens te leren ombuigen naar een meer realistische gedachte. Zo ontwikkel je een andere relatie met je gedachten.  

Bij iPractice werken we zowel met gesprekken in de spreekkamer als met online begeleiding. In de online behandeling is ruimte om te oefenen met rollenspellen of andere manieren om jou te begeleiden. Rollenspellen en videofeedback zijn bij de behandeling van sociale angst heel belangrijk. De focus ligt hierin op het leren van feedback: komt de angstige verwachting uit?

2. Exposure in vivo

Bij exposure in vivo stel je jezelf bloot aan een voor jou angstige situatie. Je begint hierbij makkelijk, maar het wordt steeds uitdagender. Het gaat om het ontkrachten van de angstige verwachting. Je mag angstig blijven, maar dat wat je vreest komt niet uit. Doordat je nieuwe ervaringen opdoet, wordt een alternatieve gedachte steeds krachtiger. De angst neemt hierdoor af. 

3. Acceptance and Commitment Therapy (ACT)

Bij ACT leer je dat angst een onderdeel is van het leven (acceptatie). Je leert ook afstand te nemen van je gedachten die met jouw angst gepaard gaan en stil te staan bij wat jij belangrijk vindt in het leven.

Behandeling van een sociale fobie met medicatie

In sommige gevallen wordt er door een psychiater of huisarts medicatie voorgeschreven. Dit gebeurt in overleg met jouw behandelaar. Medicatie is een kortetermijnoplossing. 

Cognitieve Gedragstherapie werkt op de lange termijn. Door therapie krijg je inzicht in je denkpatronen en leer je hoe je deze ombuigt. Ook draagt therapie bij aan een positiever zelfbeeld.