Sociale fobie

Wat is een sociale fobie?

Een sociale fobie, of social angst, is een angststoornis waarbij je angst ervaart voor de reactie of kritiek van anderen. Je bent (overmatig) bang voor een negatief oordeel van anderen.

Het is een angst gerelateerd aan sociale situaties die jou wel degelijk kan belemmeren in je dagelijks leven. Vrees jij dat je je op een zodanige manier gedraagt of angstverschijnselen vertoont dat het leidt tot gênante situaties of afwijzing? En vermijd je steeds meer situaties? Dan kan er sprake zijn van een sociale fobie. 

Herkennen van een sociale fobie

Een sociale fobie kenmerkt zich door de angst voor een negatieve reactie of beoordeling door anderen. Dat het gênant en vernederend is of leidt tot afwijzing. Je hebt daarom moeite met (sommige) sociale situaties. Welke situatie precies angst oproepen verschilt per persoon.

Als je een sociale fobie hebt, heb je bijvoorbeeld angst voor:

• Mensen in het algemeen;
• Grote groepen of mensenmassa’s;
• Onbekende mensen;
• Sociale contacten;
• Feestjes;
• Praten met andere mensen.

In de praktijk betekent dit, dat je zo zenuwachtig of gespannen bent dat je moeite hebt met sociale situaties waarin je blootgesteld wordt aan mogelijke kritische beoordeling van anderen. Denk aan sociale interacties, als:

• Een gesprek voeren;
• Onbekende mensen ontmoeten;
• Geobserveerd worden (bijvoorbeeld tijdens eten of drinken);
• Iets vragen in een winkel;
• De weg vragen;
• Een presentatie geven.

Verschil met andere angststoornissen

Een sociale fobie verschilt met andere angststoornissen als het gaat om de trigger voor de angst. Hoewel de angstsymptomen veel op elkaar lijken, zijn het bij een sociale angststoornis sociale situaties die jouw angst uitlokken. Met name de gedachten over wat er kan gebeuren tijdens die sociale situaties. 

Sociale fobie of verlegenheid?

Ook verlegenheid is niet hetzelfde als een sociale fobie. Dit is een persoonlijkheidskenmerk. Als je alleen verlegen bent, dan beïnvloedt dit niet jouw dagelijks leven zoals een fobie dat doet. Pas wanneer je er sociale situaties door vermijdt, er sprake is van een overmatige angst en duidelijke belemmering in je dagelijks leven, spreken we mogelijk van een sociale fobie.

Wat zijn lichamelijke kenmerken van een sociale angst? 

Bij sociale angststoornis kan je de volgende lichamelijke reacties krijgen: 

• Blozen;
• Stotteren;
• Hakkelen;
• Niet uit je woorden komen;
• Een blackout.

Als de angst verder toeneemt, kun je een paniekaanval ervaren. Hierbij horen onder andere symptomen als overmatig zweten, trillen, hartkloppingen, duizeligheid, misselijkheid, tintelingen in handen en voeten en droge mond. 

Hoe ontstaat sociale fobie?

Het is niet duidelijk wat de oorzaak van een sociale fobie precies is. Dit weten we wel;

• Een sociale fobie ontwikkelt zich vaak in de kindertijd op de basisschool;
• Er kan een erfelijke factor in het spel zijn. Wanneer je ouders een sociale fobie hebben, is de kans groter dat jij het ook krijgt door erfelijkheid of door het gedrag van ouders te kopiëren.
• Omgevingsfactoren spelen een rol: Bijvoorbeeld ervaringen uit het verleden, zoals uitgelachen of gepest worden op school. Maar bijvoorbeeld ook je opvoeding. Je leert van je ouders hoe je met angst omgaat en hoe je omgaat met sociaal contact. Daarnaast kunnen andere psychische klachten (bijvoorbeeld een depressie) ook meer angst voor sociale situaties creëren en kan er vervolgens een sociale angststoornis ontwikkeld worden.
• Ook karakter speelt mee: een sociale fobie komt vaker voor bij mensen die zich meer geremd, verlegen of onzeker voelen;

Soorten sociale angst

Sociale fobie is onder te verdelen in twee subtypes: sociale angststoornis en podiumvrees.

1. Sociale angststoornis

Bij een sociale fobie ervaar je in meerdere sociale situaties angstklachten. 

2. Podiumvrees 

Naast angstklachten in meerdere situaties, zijn er ook mensen die angstklachten in één specifieke situatie; de angst om in het openbaar te spreken of om op te treden voor publiek. Bij deze specifieke sociale angst raak je niet in paniek in andere – voor jou minder spannende – sociale situaties.

Waar kan een sociale fobie toe leiden?

Wanneer de angst jouw dagelijks leven negatief beïnvloedt, kan het leiden tot:

• Overspanningsklachten: Functioneren met angstklachten kost een hoop energie. In sommige gevallen leidt dit tot overspannenheid;
• Belemmering op school, studie, werk: als de sociale fobie je belemmert in het uitvoeren van werkzaamheden kan het leiden tot problemen op werk of op je opleiding;
• Een sociaal isolement: als gevolg van het vermijden van sociaal contact;
• Depressie: Vermijdingsgedrag als gevolg van een sociale fobie kan gevoelens van eenzaamheid, somberheid en hulpeloosheid geven;
• Onbegrip van anderen: Sommige mensen met een sociale fobie ervaren weinig steun van hun sociale netwerk. Hierdoor kun je je onbegrepen voelen. Ook relaties kunnen onder druk komen te staan; je voelt je onzeker in je relatie met je partner.
• Onzekerheid: mensen met een sociale angststoornis ervaren vaker schaamte. Dit kan effect hebben op het zelfbeeld;
• Middelengebruik: Soms grijpen mensen met een sociale fobie naar middelen als alcohol of drugs om met hun klachten om te gaan.

Adviezen 

Goed voor jezelf zorgen helpt je om lekkerder in je vel te zitten. Er zijn meerdere (leefstijl) adviezen die helpen bij sociale angst.

Tips voor mijzelf – ik heb sociale angst

• Probeer erover te praten;
• Ga spannende situaties aan. Probeer zo min mogelijk te vermijden;
• Probeer jouw aandacht extern te richten in plaats van op jezelf;
• Vraag jezelf af wat het allerergste is dat er kan gebeuren. Check na afloop of het daadwerkelijk zo is gegaan;
• Breng regelmaat aan in je leven, voor wat betreft bedtijden en etenstijden;
• Zorg voor voldoende ontspanning. Yoga, meditatie, ontspanningsoefeningen of wandelen, helpen je je hoofd leeg te maken;
• Weet dat je niet alleen bent. Ongeveer 5 – 15% van de mensen krijgt in zijn of haar leven te maken met een sociale angststoornis.

Tips voor mijn partner of dierbare (en mij)

Kom je er met je partner niet uit? De volgende adviezen helpen jou en je naaste met een sociale fobie:

• Verdiep je in de angst van je partner. Het is goed dat je deze informatie leest, dat betekent dat je interesse toont in wat je partner doormaakt.
• Het is goed om samen leuke dingen te blijven doen. Neem je partner mee. Het hoeft niet meteen een spannend feest te zijn. Een wandeling is ook goed;
• Biedt afleiding. Ga je er samen op uit? Zorg dan dat je je partner afleiding biedt. 
• Accepteer dat je niet alles kunt ondernemen samen. Maar ga tegelijkertijd ook niet te veel mee in de vermijdingsmodus. Vermijden zorgt voor een tijdelijke daling van de angst, maar helpt je partner niet verder. Het weerhoudt je ook van het leiden van een leuk leven.

Behandeling

Is sociale angst te behandelen?

Een sociale fobie is goed te behandelen. Met behulp van een psycholoog kun je leren omgaan met je klachten. 

Hoe kan je sociale angst behandelen?

Een sociale fobie behandelen kan op verschillende manieren. De eerste keus behandeling bij een sociale angststoornis is therapie. Cognitieve Gedragstherapie (CGT) is de standaardbehandeling voor sociale angststoornis. 

Daarnaast zijn ook Acceptance and commitment Therapy (ACT) en Exposure in vivo effectieve vormen van therapie. Als een behandeling niet aanslaat, is medicatie een overweging.

Behandeling via therapie

1. Cognitieve Gedragstherapie (CGT)

Bij CGT oefen je met het doorbreken van je vermijdingsgedrag, het leren ombuigen van je gedachten en het leren bevragen van angstige gedachten. Je leert begrijpen waar de angst vandaan komt, wat het in stand houdt en wat er precies bij je gebeurt. Zo ontwikkel je een andere relatie met je gedachten.  

Rollenspellen en videofeedback zijn bij de behandeling van sociale angst een essentieel onderdeel. De focus ligt hierin op het leren van feedback: komt de angstige verwachting uit?

2. Exposure in vivo

Bij exposure in vivo stel je jezelf bloot aan een voor jou angstige situatie. Je begint hierbij makkelijk, maar het wordt steeds uitdagender. Het gaat om het ontkrachten van de angstige verwachting. Je mag angstig blijven, maar dat wat je vreest komt niet uit. Doordat je nieuwe ervaringen opdoet, wordt een alternatieve gedachte steeds krachtiger. De angst neemt hierdoor af. 

3. Acceptance and Commitment Therapy (ACT)

Bij ACT leer je dat angst een onderdeel is van het leven (acceptatie). Je leert ook afstand te nemen van je gedachten die met jouw sociale angst gepaard gaan en stil te staan bij wat jij belangrijk vindt in het leven.

Medicatie

In sommige gevallen wordt er door een behandelaar of huisarts medicatie voorgeschreven. Dit gebeurt in overleg met jouw behandelaar. Medicatie is een kortetermijnoplossing. 

Therapie werkt op de lange termijn. Door therapie krijg je inzicht in je denkpatronen en leer je hoe je deze ombuigt. Ook draagt therapie bij aan een positiever zelfbeeld.