Ziekteangststoornis

Wat is een ziekteangststoornis?

Een ziekteangststoornis is een angst voor ziekte. Het wordt ook wel ziektevrees genoemd. Je bent bang dat je een ernstige ziekte hebt, of bang dat je ziek zult worden. 

Ziekteangststoornis werd voorheen geclassificeerd als ‘hypochondrie’ [1]. De term hypochondrie is vervangen door twee andere diagnoses, namelijk een somatisch-symptoomstoornis en ziekteangststoornis.

Bij een somatisch-symptoomstoornis is er geen duidelijke medische oorzaak voor je klachten gevonden en de lichamelijke klachten maken je angstig. Bij een ziekteangststoornis is er niet noodzakelijkerwijs sprake van lichamelijke klachten, wel van de angst om ernstig ziek te worden.

Hoe kan je een ziekteangststoornis herkennen? 

Als je ziekteangst hebt, kun je het volgende ervaren: 

• Je bent bang om ziek te zijn of een ziekte te krijgen; 
• Je kan jezelf ziek ‘denken’ of denken dat je ziek bent;
• Je bent gemiddeld zeer angstig voor je algehele gezondheid;
• Je bent in gedachten vaker dan normaal bezig met het hebben van een ernstige ziekte, zoals kanker, ernstig hartfalen, AIDS of neurologische ziekten;
• Je hebt het angst voor steeds dezelfde ziekte of het wisselt juist. Dit verschilt per persoon;
• Je hebt niet zozeer lichamelijke klachten, of er zijn alleen milde klachten aanwezig;
• Je kan ervan overtuigd zijn dat je daadwerkelijk een ziekte hebt; 
• Je bent erg alert op wat er in je lichaam gebeurt;
• Je hebt bepaalde gedragingen uit angst voor je gezondheid, bijvoorbeeld het overmatig controleren van je lichaam;
• Je beleeft lichamelijke gevoelens als bedreigend en je schrijft ze toe aan een ziekte; 
• Het kan ook zijn dat je jezelf een ziekte of pijn inbeeldt.

Daarnaast zijn mensen met ziekteangst onder te verdelen in het zorgzoekende of het zorgmijdende type. Sommige mensen gaan vaker naar de huisarts, omdat ze geruststelling zoeken. Anderen gaan juist minder vaak omdat ze zorgafspraken liever vermijden. 

Wat zijn lichamelijke en psychische kenmerken?

De angsten die horen bij ziektevrees kunnen gepaard gaan met de volgende kenmerken: 

• Hartkloppingen; 
• Zweten; 
• Duizeligheid; 
• Benauwdheid; 
• Vermoeidheid; 
• Stress; 
• Verdriet; 
• Een sombere stemming; 
• Paniekklachten; 
• Specifieke lichamelijke klachten; 

Hoe ziekteangst jouw gedrag beïnvloedt

Als gevolg van de angstige gedachten die passen bij ziektevrees kun je controle- of vermijdingsgedrag vertonen.

Je controleert je lichaam veel op lichamelijke symptomen van ziekte. Doordat je hier meer aandacht voor hebt, merk je veel meer op en verhoogt dat voor jou de geloofwaardigheid dat er écht iets met je aan de hand is.

• Je zoekt veel naar geruststelling, bijvoorbeeld op het internet; wat vaak averechts werkt.
• Het kan zijn dat je de huisarts en andere medische afspraken liever vermijdt. Of je gaat juist veel naar de huisarts.
• Praten over medische onderwerpen is iets wat jij liever niet doet, omdat het je angstig maakt. 
• Anderen lezen zich juist graag zo veel mogelijk in. 
• Soms vermijdt iemand met ziektevrees bepaalde situaties die angst uitlokken, bijvoorbeeld het ziekenhuis. Of lichamelijke inspanning, uit angst voor een hartaanval.

Ziektevrees kan een constante angst zijn waar je altijd last van hebt, maar bij sommige mensen komt en gaat het met periodes.

Ziekteangst als onderdeel van depressie 

Lichamelijke en psychische aandoeningen beïnvloeden elkaar. Een depressie kan ook samengaan met ziektevrees. Het samengaan van verschillende stoornissen wordt comorbiditeit genoemd. De comorbiditeit tussen angststoornissen en depressieve stoornissen is groot. Uit onderzoek blijkt dat tweederde van de personen met een depressie ook een angststoornis heeft. Omgekeerd lijdt bijna 60 procent van de personen met een angststoornis ook aan een depressie. [2]

Wat zijn de oorzaken van ziekteangst?

Ziekteangst ontstaat vaak op jongvolwassen leeftijd. Over de oorzaak ervan is veel onduidelijk. Er zijn meerdere factoren die een rol spelen, bijvoorbeeld: 

• Ingrijpende levensgebeurtenissen; 
• Langdurige stress; 
• Een ernstige ziekte tijdens de kinderjaren; 
• Een eerder meegemaakte ernstige bedreiging voor de gezondheid (die goed afliep); 
• Een voorgeschiedenis van kindermishandeling; 
• Onjuiste overtuigingen of weinig kennis over lichamelijke sensaties spelen soms ook een rol;
• Erfelijkheid en je opvoeding: wat heb je van je ouders en je omgeving meegekregen over ziekte en gezondheid?

Gevolgen voor het dagelijkse leven

De ziekteangststoornis belemmert je behoorlijk in je dagelijks leven. Door je angsten en de overtuiging dat je ziek bent, word je beperkt in je functioneren. Dit bemoeilijkt bijvoorbeeld werkprestaties vanwege ziekmeldingen of je relatie en gezinsleven als gevolg van spanningen. Dit zorgt mogelijk voor een achteruitgang in je kwaliteit van leven. Je maakt je constant zorgen, voelt je gefrustreerd en je hebt last van spanningen.

Andere gevolgen zijn:

• hoge zorgkosten bij overmatig geruststelling zoeken door onnodige zorgconsumptie;
• te laat reageren op een daadwerkelijke aandoening bij zorgvermijding;
• uiteindelijk kan ziektevrees ook leiden tot depressie.

Wat helpt bij ziekteangst?

Tips voor mijzelf – ik heb ziekteangst

Ervaar je zelf klachten die passen bij ziektevrees? Probeer dan één van onderstaande tips: 

• Verminder het bovenmatig controleren van je lichaam. Probeer zoveel als mogelijk je focus te verleggen; 
• Verminder ook de constante zoektocht naar mogelijke verklaringen voor lichamelijke sensaties die je hebt; 
• Verminder het bovenmatig bezoeken van de huisarts om geruststelling te krijgen; 
• Zoek situaties op die je angstig maken. Dit helpt om over de angst heen te komen.

Bovenstaande tips zijn makkelijker gezegd dan gedaan. Overtuigingen en gedragingen zitten vaak diep ingesleten. Lukt het niet om zelf je gedrag aan te passen en de angst de baas te zijn? Weet dan dat je altijd hulp kunt zoeken bij een psycholoog.

Tips voor omgaan met hypochonder partner

Kom je er met je partner niet uit? De volgende adviezen helpen jou en je partner: 

• Blijf je partner met ziektevrees niet continu geruststellen. Dat werkt vaak niet.
• Zoek samen naar afleiding. Ga iets leuks doen met je partner om de gedachten naar iets anders te verleggen.
• Je partner kan zich snel druk maken. Probeer dus niet te streng te zijn en probeer te luisteren.
• Neem samen de stap om op zoek te gaan naar professionele hulp.

Is een ziekteangststoornis te behandelen?

Ziekteangst is goed te behandelen, als je daar de juiste begeleiding bij krijgt. 

Cognitieve gedragstherapie (CGT) 

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is de meest effectieve behandeling bij een ziekteangststoornis. De behandeling richt zich op het verminderen van de angstige gedachten en aannames. Dat doe je door deze gedachten samen met je psycholoog uit te dagen: Hoe reëel zijn je gedachten echt? Wat is de kans? Tenslotte vervang je de angstige gedachten voor meer helpende gedachten. Door dit te leren toepassen, helpt dit je in je dagelijks leven bij het onder controle houden van je angst. 

Tijdens de behandeling werk je ook met exposure, waarbij je angstige situaties toch aangaat. En er wordt gewerkt aan het verminderen van controle- en veiligheidsgedrag. De bedoeling is dat je ontdekt dat jouw rampgedachten niet uitkomen, als je een angstige situatie aangaat of een vorm van controle- of veiligheidsgedrag loslaat. 

Medicatie 

Soms wordt er medicatie gebruikt. Bijvoorbeeld wanneer de ziektevrees gepaard gaat met een paniekstoornis. Medicatie pakt niet de oorzaak aan. Bij de cognitieve therapie raden we af om ook medicijnen te gebruiken.

Andere vormen van therapie bij ziekteangst:

• ACT.
  Acceptance and commitment therapie (ACT) is een behandeling die je helpt op een andere manier om te gaan met je probleem: in dit geval is dat de angst.
• EMDR.
  EMDR wordt ingezet bij traumabehandeling en wordt toegepast als een traumatische gebeurtenis bijgedragen heeft aan het ontstaan van de angst.
• Mindfulness.
  Door middel van mindfulness leer je meer in het hier en nu te zijn. Zo bekijk je je gedachten van een afstandje. Je leert te kiezen waar je je aandacht op vestigt, waardoor je minder verstrikt raakt in gedachten en gevoelens. Hierdoor ga je je weer meer focussen op dingen die jij waardevol vindt in je leven.