Ziekteangststoornis

Wat is een ziekteangststoornis?

Een ziekteangststoornis is een angst voor ziekte. Het wordt ook wel ziektevrees genoemd. Je bent bang dat je ziek zult worden, of dat je een ernstige ziekte hebt zoals kanker, ernstig hartfalen, AIDS of neurologische ziekten.

Ziekteangststoornis werd voorheen geclassificeerd als ‘hypochondrie’. De term hypochondrie is vervangen door twee andere diagnoses, namelijk een somatisch-symptoomstoornis en ziekteangststoornis.

Bij een somatisch-symptoomstoornis is er geen duidelijke medische oorzaak voor je klachten gevonden en de lichamelijke klachten maken je angstig. Bij een ziekteangststoornis is er niet noodzakelijkerwijs sprake van lichamelijke klachten, wel van de angst om ernstig ziek te worden.

Hoe kan je een ziekteangststoornis herkennen? 

Als je ziekteangst hebt, kun je het volgende ervaren: 

• Je bent bang om ziek te zijn of ziek te worden; 
• Je kan jezelf ziek ‘denken’ of denken dat je ziek bent;
• Je bent gemiddeld zeer angstig voor je algehele gezondheid;
• Je bent in gedachten vaker dan normaal bezig met het hebben van een ernstige ziekte;
• Je kan ervan overtuigd zijn dat je daadwerkelijk een ziekte hebt; 
• Je hebt bepaalde gedragingen uit angst voor je gezondheid, bijvoorbeeld het overmatig controleren van je lichaam;
• Je hebt meer aandacht voor je lichaam en je merkt veel meer op; dit verhoogt de geloofwaardigheid dat er écht iets met je aan de hand is.
• Je beleeft lichamelijke gevoelens als bedreigend en je schrijft ze toe aan een ziekte; 
• Het kan ook zijn dat je jezelf een pijn inbeeldt.

Wat zijn lichamelijke en psychische kenmerken?

De angsten die horen bij ziektevrees kunnen gepaard gaan met de volgende kenmerken: 

• Hartkloppingen; 
• Zweten; 
• Duizeligheid; 
• Benauwdheid; 
• Vermoeidheid; 
• Stress; 
• Verdriet; 
• Een sombere stemming; 
• Paniekklachten; 
• Specifieke lichamelijke klachten; 

Hoe ziekteangst jouw gedrag beïnvloedt

Als gevolg van de angstige gedachten die passen bij ziektevrees kun je controle- of vermijdingsgedrag vertonen. We verdelen mensen met ziekteangst onder in twee types;

• Zorgzoekende type. In dit geval vertoon je controlegedrag. Dit betekent dat je juist meer aandacht stopt in het verzorgen.
• Zorgmijdende type. In dit geval vertoon je vermijdingsgedrag. Dit betekent dat je juist de aandacht verlegd naar alles behalve het verzorgen.

Wat doe je als het zorgzoekende type?

Voorbeelden van controlegedrag zijn:

• Je gaan vaker naar de huisarts om geruststelling te zoeken. 
• Je controleert je lichaam veel op lichamelijke symptomen van ziekte.
• Je zoekt veel naar geruststelling, bijvoorbeeld op het internet; wat vaak averechts werkt.
• Je leest je graag zo veel mogelijk in. 

Wat doe je als het zorgmijdende type?

Voorbeelden van vermijdingsgedrag zijn:

• Je praat liever niet over medische onderwerpen omdat het je angstig maakt. 
• Je vermijdt bepaalde situaties die angst uitlokken, bijvoorbeeld het ziekenhuis.
• Je gaat juist minder vaak naar de huisarts om zorgafspraken te vermijden. 
• Je vermijdt mogelijk lichamelijke inspanning, uit angst voor een hartaanval.

Ziektevrees kan een constante angst zijn waar je altijd last van hebt, maar bij sommige mensen komt en gaat het met periodes.

Ziekteangst als onderdeel van depressie

Ook kan ziekteangst voorkomen als onderdeel van een depressie. Lichamelijke en psychische aandoeningen beïnvloeden elkaar. Dit wordt comorbiditeit genoemd en voor angststoornissen en depressie is de kans dat je beiden ziektebeelden vertoond groot. Uit onderzoek blijkt dat tweederde van de personen met een depressie ook een angststoornis heeft. Omgekeerd lijdt bijna 60 procent van de personen met een angststoornis ook aan een depressie. 

Wat zijn de oorzaken van ziekteangst?

Ziekteangst ontstaat vaak op jongvolwassen leeftijd. Over de oorzaak ervan is veel onduidelijk. Er zijn meerdere factoren die een rol spelen, bijvoorbeeld: 

• Ingrijpende levensgebeurtenissen; 
• Langdurige stress; 
• Een ernstige ziekte tijdens de kinderjaren; 
• Een eerder meegemaakte ernstige bedreiging voor de gezondheid (die goed afliep); 
• Een voorgeschiedenis van kindermishandeling; 
• Onjuiste overtuigingen of weinig kennis over lichamelijke sensaties spelen soms ook een rol;
• Erfelijkheid en je opvoeding: wat heb je van je ouders en je omgeving meegekregen over ziekte en gezondheid?

Gevolgen voor het dagelijkse leven

De ziekteangststoornis belemmert je behoorlijk in je dagelijks leven. Door je angsten en de overtuiging dat je ziek bent, word je beperkt in je functioneren. Dit zorgt mogelijk voor een achteruitgang in je kwaliteit van leven.

Het beperkt kunnen functioneren als gevolg van ziekteangst kan leiden tot;

• Tegenvallende prestaties op je werk vanwege ziekmeldingen;
• Meer spanning in je relatie en gezinsleven;
• Constante zorgen en frustraties
• Continue last van spanningen.
• Overmatig geruststelling zoeken door onnodige zorgconsumptie. Dit leidt weer tot hoge zorgkosten;
• Het te laat reageren op een daadwerkelijke aandoening bij zorgvermijding;
• Een mogelijke depressie.

Wat helpt bij ziekteangst?

Tips voor mijzelf – ik heb ziekteangst

Ervaar je zelf klachten? Probeer dan één van onderstaande tips: 

• Verminder het bovenmatig controleren van je lichaam. Probeer zoveel als mogelijk je focus te verleggen; 
• Verminder ook de constante zoektocht naar mogelijke verklaringen voor lichamelijke sensaties die je hebt; 
• Verminder het bovenmatig bezoeken van de huisarts om geruststelling te krijgen; 
• Zoek situaties op die je angstig maken. Dit helpt om over de angst heen te komen.

Bovenstaande tips zijn makkelijker gezegd dan gedaan. Overtuigingen en gedragingen zitten vaak diep ingesleten. Lukt het niet om zelf je gedrag aan te passen en de angst de baas te zijn? Weet dan dat je altijd hulp kunt zoeken bij een psycholoog.

Tips voor omgaan met hypochonder partner

Kom je er met je partner niet uit? De volgende adviezen helpen jou en je partner bij ziekteangst: 

• Blijf je partner met ziektevrees niet continu geruststellen. Dat werkt vaak niet.
• Zoek samen naar afleiding. Ga iets leuks doen met je partner om de gedachten naar iets anders te verleggen.
• Je partner kan zich snel druk maken. Probeer dus niet te streng te zijn en probeer te luisteren.
• Neem samen de stap om op zoek te gaan naar professionele hulp.

Is een ziekteangststoornis te behandelen?

Ziekteangst is goed te behandelen, als je daar de juiste begeleiding bij krijgt. De onderstaande therapievormen worden toegepast bij ziekteangststoornis;

• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
  Cognitieve gedragstherapie (CGT) is de meest effectieve behandeling bij een ziekteangststoornis. De behandeling richt zich op het verminderen van de angstige gedachten en aannames. Dat doe je door deze gedachten samen met je psycholoog uit te dagen.
• Exposure Therapie
  Tijdens de behandeling werk je ook met exposure, waarbij je angstige situaties toch aangaat. En er wordt gewerkt aan het verminderen van controle- en veiligheidsgedrag. De bedoeling is dat je ontdekt dat jouw rampgedachten niet uitkomen, als je een angstige situatie aangaat of een vorm van controle- of veiligheidsgedrag loslaat. 
• ACT.
  Acceptance and commitment therapie (ACT) is een behandeling die je helpt op een andere manier om te gaan met je probleem: in dit geval is dat de angst voor ziekten.
• EMDR.
  EMDR wordt ingezet bij de behandeling van trauma en wordt toegepast als een traumatische gebeurtenis bijgedragen heeft aan het ontstaan van ziekteangst.
• Mindfulness
  Door middel van mindfulness therapie leer je meer in het hier en nu te zijn. Zo bekijk je je gedachten van een afstandje. Je leert te kiezen waar je je aandacht op vestigt, waardoor je minder verstrikt raakt in gedachten en gevoelens die vanuit de angst worden opgeroepen. Hierdoor ga je je weer meer focussen op dingen die jij waardevol vindt in je leven en het helpt bij het beter omgaan van de angst.

Medicatie 

In sommige gevallen wordt ook medicatie gebruikt. Bijvoorbeeld wanneer de ziektevrees gepaard gaat met een paniekstoornis. Medicatie pakt alleen niet de oorzaak aan. iPractice maakt geen gebruik van medicijnen en in het geval van cognitieve gedragstherapie raden we af om medicijnen te gebruiken.