Meer klachten
Wist je dat er mogelijkheden zijn binnen de Kortdurende Generalistische GGZ om met schematherapie te werken? Een volledig schematherapie traject duurt lang. Bij iPractice zetten we technieken uit de schematherapie succesvol in bij kortdurende behandeltrajecten. Hoe psychologen van iPractice dit doen, wordt in dit blog verder toegelicht.
Wat is schematherapie?
Schematherapie gaat ervan uit dat ervaringen uit je kindertijd lang kunnen doorwerken in je leven. Tijdens schematherapie leert de cliënt hoe hun gedrag en patronen zijn ontstaan. Het is een vorm van therapie waarbij gevoelens en behoeften centraal staan. Cliënten leren hun emotionele behoeften herkennen, accepteren en eraan tegemoet te komen. Lees meer over schematherapie.
Belangrijk om te weten
Schematherapie is op dit moment een ‘hot’-topic. De effectiviteit van schematherapie is met name groot bij persoonlijkheidsproblematiek en andere langdurige klachten, zoals een chronische depressie.
De vraag naar schematherapeutische technieken binnen de Basis-GGZ wordt steeds groter. Zowel vanuit cliënten en verwijzers, als vanuit therapeuten. Alleen is de effectiviteit binnen de Basis-GGZ nog niet goed genoeg onderzocht. Er zijn wel onderzoeken naar technieken als imaginatie en rescripting bij traumabehandeling binnen de Basis-GGZ. Het protocol ‘Schematherapie en de gezonde volwassene’ is ook onderzocht en blijkt effectief. Dit protocol bestaat uit 8 sessies en kan daarom ook in de basis-GGZ ingezet worden.
Op dit moment is er een werkgroep binnen de vereniging van schematherapie en komt er steeds meer aandacht voor schematherapeutische technieken binnen de Basis-GGZ.
Wanneer je schematherapeutische technieken wil gebruiken in de Basis-GGZ, is het belangrijk om het bovenstaande te benoemen richting de cliënt en verwijzer. Een volledige schematherapie behandeling is echt anders dan enkel de technieken in een relatief kortdurende behandeling. Voor alle partijen is het goed om daar duidelijkheid over te hebben.
Bij welke cliënten zetten we technieken uit de schematherapie binnen iPractice in?
iPractice biedt laagdrempelige zorg en kortdurende behandeltrajecten van ongeveer 4 tot 6 maanden. Onze psychologen focussen zich op de veerkracht en de mogelijkheden van de cliënt en behandelen oplossingsgericht. In onze werkwijze wordt er geen volledige schematherapie gegeven. Wij zetten technieken uit de schematherapie in.
Technieken uit de schematherapie zijn mogelijk wanneer:
- Er sprake is van herhaalde negatieve patronen, op diverse vlakken in het leven. Een cliënt wordt in diverse situaties snel emotioneel getriggerd en vindt het lastig om op een andere manier te reageren en heeft hier veel last van;
- Een cliënt vaker in therapie is geweest (bv. CGT) zonder het gewenste resultaat, zoals bepaalde negatieve gedragspatronen die steeds blijven terugkomen en er vaak last is van gevoelige plekken;
- Een syndroomstoornis niet te ernstig is/te veel in de weg zit. Het is belangrijk dat er ruimte is voor patroonherkenning, emotionele verwerking en gedragsverandering.
Dit is lastiger wanneer er veel lijdensdruk in het hier-en-nu is en de behandeling relatief kortdurend is. Er is dan vaak minder ruimte voor patroonherkenning, waardoor er een grotere kans is dat iemand overvraagd wordt. Het is belangrijk dat er ruimte is voor inzicht en toepassing van hetgeen dat besproken wordt tijdens de behandeling.
Hoe bepaal je als behandelaar of cliënten baat hebben bij technieken uit de schematherapie?
Technieken uit de schematherapie worden ingezet wanneer cliënten in het intakeproces aangeven dat zij:
- Bereid zijn om bewustwording te creëren in steeds terugkerende patronen;
- Terugkerende patronen willen aanpakken.
Technieken uit de schematherapie kunnen ook ingezet worden tijdens een lopende behandeling. Bijvoorbeeld wanneer de psycholoog opmerkt dat een strenge en kritische kant van de cliënt naar voren komt. Dit staat de echte gedragsverandering(en) in de weg. Je kunt hierbij denken aan iemand die heel perfectionistisch is en hoge eisen stelt aan zichzelf.
Wanneer je tijdens het behandeltraject merkt dat de gewenste stappen niet gezet worden en je allebei minder tevreden bent over het gewenste resultaat, zijn technieken uit de schematherapie ook zinvol.
Focus op de gezonde volwassene
Schematherapie is een complexe behandeling. Het is niet de bedoeling om een volledige behandeling in 12 sessies te gieten. Het is belangrijk om het af te kaderen en een realistische verwachting te scheppen, voor de cliënt en ook zeker voor jezelf als behandelaar.
Er bestaat een protocol, schematherapie en de gezonde volwassene, wat goed in kortdurende behandelingen ingezet kan worden. Je gebruikt technieken uit de schematherapie en niet de volledige therapie. Bespreek dit met de cliënt aan het begin van het behandelplan of tijdens de behandeling.
Tijdens de behandeling ligt de focus op één tot maximaal 3 gevoelige plekken/saboteurs.
Voor de duidelijkheid: dit kunnen 1-3 modi zijn en 1-3 schema’s, om te herkennen. In tegenstelling tot een specialistisch schematherapeutisch traject, wordt in de Basis-GGZ al gauw de nadruk gelegd op het (verder) versterken van de gezonde volwassene.
Zie de afbeelding hieronder voor een visuele weergave.
Fasen van gezonde volwassene binnen de schematherapie
Binnen de schematherapie zijn er drie fasen van de gezonde volwassene: een beginfase, middenfase en eindfase. Deze worden alle drie tijdens de behandeling doorlopen.
1. De beginfase (de diagnostiekfase)
In de beginfase ligt de focus op het inzichtelijk krijgen van de (top 1-3) modi en schema’s, die in de weg zitten. Wanneer komen deze voor? Wanneer zijn ze ontstaan en waar komen ze mogelijk vandaan? Hoe zitten ze nu vooral in de weg?
Denk aan het herkennen van een sterke kritische kant (modus ‘veeleisende ouder’) of een sterke aanpassende kant (modus; ‘willoze inschikkelijke’ waarbij meestal de schema’s van ‘gerichtheid op de ander’ actief zijn zoals zelfopoffering of onderwerping).
Je kunt in de beginfase de SMI of YSQ vragenlijsten afnemen. Deze kun je hier vinden. Daarnaast worden meestal diagnostische stoelen oefeningen en/of diagnostische imaginaties ingezet. Met als doel een beter begrip en meer gevoel bij het ontstaan van de gevoelige plekken/patronen en de onderliggende behoeften beter herkennen.
Er wordt gekeken naar hoe iemand met deze gevoelige plekken is omgegaan. Dit zijn de strategieën die iemand als kind gebruikte om zo normaal mogelijk te leven met de onvervulde emotionele behoeften, ofwel coping modi.
We onderscheiden er 3:
- Onderwerping;
- vermijding;
- overcompensatie.
Coping modi kunnen aangeleerd zijn, doordat ouders zich zo gedroegen en dus model stonden voor dit gedrag. De overlevingsstrategieën waren redelijk effectief in de kindertijd. In het volwassen leven kunnen ze behoorlijk in de weg staan. Door meer begrip te krijgen en dit te herkennen, maak je ruimte voor wat anders. Meer gezonder reageren in plaats van vanuit de automatische piloot. Dit noemen we meer reageren en handelen vanuit de gezonde volwassene, in plaats vanuit een gevoelige plek/modus.
Imaginaties met rescriptings (ImRs)
Hierna zullen er imaginaties met rescriptings (ImRs) ingezet kunnen worden. Vooral wanneer er sprake is van (veel) onverwerkte emoties. De therapeut stapt het liefste de eerste paar keer in. Je kunt best 2-3 rescriptings in een sessie doen. Soms is dit in de Basis-GGZ al voldoende qua emotionele verwerking. Cliënten vinden dit meestal erg prettig en ook intens.
Bij zeer grote aversieve trauma’s, zoals seksueel misbruik, is EMDR meer aan te raden. In de basis-GGZ kan er in zo’n geval beter een EMDR/trauma traject ingezet worden dan schematherapie, wanneer deze traumata nog onbehandeld zijn.
Stoelenoefeningen bieden meer inzicht en herkenning en maken de gevoelige plekken meer ‘voelbaar’ in de therapiekamer. In plaats van wanneer er alleen gepraat wordt over die gevoelige plekken (vaak een valkuil).
In de beginfase is de rol van de therapeut duidelijk aanwezig. De therapeut geldt ook wel als rolmodel van de gezonde volwassene om de cliënt op weg te helpen. Je geeft een voorbeeld van gezonde emotionele ervaringen en reacties.
De middenfase
In deze fase ligt de focus meer op het contact maken met de gezonde volwassene. Dit doen we door middel van visualisatie en leren hoe de cliënt met de saboteur om kan gaan. Hoe kan de cliënt in een lastige trigger situatie vanuit de gezonde volwassene in zich reageren? Wat doet een gezonde volwassene dan precies? Hoe gaat die met zichzelf om?
Zelfcompassie
Zelfcompassie speelt een belangrijke rol in de gezonde volwassene. Zowel vanuit zachtheid , compassievol met jezelf omgaan, als meer krachtig. Denk aan jezelf motiveren om door ongemak heen te gaan voor een gezond (langer termijn) doel.
Oplossingsgerichte houding
Cliënten kunnen vaak buiten de trigger situaties wel meer als een gezonde volwassene handelen. Vanuit een oplossingsgerichte houding kun je met een cliënt brainstormen over hoe die gezonde kanten in lastigere situaties ingezet kunnen worden.
Neem deze sessie eventueel op, zodat de cliënt het kan terugluisteren. Je kunt ook een flashkaart of moodboard maken om het nieuwe gedrag te versterken. Eventueel kan je ook gezonde boodschappen inspreken, als een soort audio flashkaart. Herhaling is essentieel.
Ook andere experiëntiële technieken kunnen worden ingezet om een modi/gevoelige plek te veranderen. Denk aan boze boodschappen vanuit de ‘veeleisende’ ouder modi in een ballon blazen en deze dan loslaten. Het doel is om niet meer te luisteren naar de modi en steeds meer naar de gezonde volwassen modi.
Motiveer cliënten door aan te geven dat het niet in één keer helemaal veranderd hoeft te zijn. Een verandering van 10%, af en toe anders reageren, is al een grote stap.
De therapeut heeft in deze fase een meer coachende houding tijdens de sessies.
Eindfase
In de eindfase ligt de focus meer op de autonomie en gedragsverandering bij de cliënt. Er komt nu minder ondersteuning vanuit de therapeut. Het doel is dat de cliënt voldoende vertrouwen ervaart om zonder hulp verder te gaan.
Er wordt ook een realistische verwachting gemaakt. De cliënt zal nog steeds getriggerd worden in zijn leven. Er is geen quick fix voor onprettige en ongemakkelijke gevoelens. Het is wel mogelijk om minder reactief te reageren en juist meer observerend vanuit de gezonde volwassene. Hoe sterker de gezonde volwassene is, hoe meer verbinding de cliënt met zichzelf ervaart en hoe minder grote impact de gevoelige plekken hebben.
Oefeningen in de eindfase
Een mooie oefening in de eindfase is een toekomstige imaginatie inzetten op een lastig moment waarin de cliënt zichzelf ziet reageren en handelen vanuit de gezonde volwassene. Dit kan indien nodig meerdere keren ingezet worden.
Als terugvalpreventie kan er ook een audio-opname door de cliënt en/of therapeut gemaakt worden met gezonde boodschappen. De cliënt kan deze luisteren in een toekomstige lastige situatie.
Andere voorbeelden zijn een plan voor gedragsbehoud of een moodboard met gezonde boodschappen en beelden van de gezonde volwassene. Daarnaast mag er ook ruimte zijn voor afscheid tussen de therapeut en cliënt.
Korte samenvatting artikel: hoe zet je technieken uit de schematherapie in bij een kortdurend behandeltraject?
In kortdurende behandeltrajecten kunnen technieken uit de schematherapie ingezet worden. De focus ligt vooral op het contact maken en versterken van de gezonde volwassene van de cliënt. Dit proces bestaat uit drie fases.
Gedurende de fasen wordt de cliënt steeds meer in zijn kracht gezet. Wanneer de cliënt getriggerd wordt en onprettige of ongemakkelijke gevoelens ervaart, kan hij steeds vaker vanuit de gezonde volwassene reageren. Dit is een meer observerende manier in plaats van een reactieve. Op deze manier worden patronen doorbroken.
Maak een realistische verwachting. Er bestaat geen quick fix. Het behandeltraject bestaat uit veel oefenen en focust zich op het versterken van de gezonde volwassene.
Benieuwd naar meer?
Ben je nieuwsgierig geworden naar onze werkwijze? Of, heb je specifieke vragen? Kom in contact met onze Talent Acquisition Specialist Jolien Gesink, solliciteer direct op een van onze vacatures of neem deel aan een van onze digitale Meet&Greets.
Auteur: Anne-Aimee Blacquiere – psycholoog iPractice en Bregje Brenninkmeijer – GZ-psycholoog iPractice
Wil je meer weten over onze vacatures?
Hoi! Ik ben Jolien, Talent Acquisition Specialist. Heb je vragen over iPractice of een specifieke vacature? Twijfel niet en neem contact met me op!
Jolien Gesink, Talent Acquisition Specialist. [email protected]
Contactformulier
Ook kun je het contactformulier invullen. Dan nemen we zo snel mogelijk contact met je op.