Somatisch-symptoomstoornis

Wat is een somatisch-symptoomstoornis?

Bij een somatisch-symptoomstoornis is er geen duidelijke medische oorzaak voor je klachten gevonden, zelfs na uitgebreid medisch onderzoek. Het kan gaan om één of meer lichamelijke kenmerken, zoals vermoeidheid, buikpijn, hoofdpijn, spierpijn, gewrichtspijn en duizeligheid. 

Deze symptomen kunnen beperkingen veroorzaken in het dagelijks functioneren en voor angst, frustratie en bezorgdheid zorgen. Het feit dat de klachten ‘onverklaarbaar’ zijn, kan het moeilijker maken om je klachten te accepteren. Het begrijpen van een somatisch-symptoomstoornis is de eerste stap in het vinden van effectieve manieren om met klachten om te gaan en de kwaliteit van je dagelijks leven te verbeteren.

Wat zijn kenmerken?

Kenmerken van somatisch-symptoomstoornis die veel voorkomen:

• vaak moe zijn
• rugpijn
• pijn aan je borst
• pijn aan je gewrichten
• (chronische) hoofdpijn of migraine
• (chronische) buikpijn of misselijkheid
• duizeligheid
• uitvalsverschijnselen
• concentratie- of geheugenproblemen
• hartkloppingen, benauwdheid of pijn op de borst
• pijn na een aandoening of blessure

Psychische kenmerken somatisch-symptoomstoornis:

• Veel aandacht hebben voor lichamelijke klachten.
• Denken dat normale lichamelijke sensaties een gevaarlijke ziekte zijn.
• Je zorgen maken over ziekte.
• Bang zijn dat alle vormen van lichamelijke activiteit schadelijk zijn voor je lichaam.
• Regelmatig je lichaam controleren op afwijkingen.
• Regelmatig hulp en geruststelling zoeken bij artsen.
• Lichamelijke activiteit uit de weg gaan.

Voorbeelden van klachten die als onverklaarbaar worden beschouwd 

• Chronische vermoeidheid: langdurige, vaak heftige vermoeidheid die niet verklaard kan worden door een medische aandoening.
• Fibromyalgie: een onverklaarbare aandoening die chronische pijn, vermoeidheid en stijfheid in de spieren en gewrichten veroorzaakt.
• Prikkelbare darmsyndroom (PDS): een aandoening die buikpijn, opgeblazen gevoel, verstopping en/of diarree veroorzaakt, zonder duidelijke oorzaak.

Wanneer is er sprake van een somatisch-symptoomstoornis?

Tot 40% van de consulten bij de huisarts gaat over onverklaarde klachten [1]. De oorzaken van de lichamelijke klachten zijn vaak te verklaren vanuit stress, angst of depressie. Ongeveer 2,5% van de mensen ervaart ernstige klachten [1]. Volgens de DSM-5, de classificatie van psychische stoornissen, zijn de criteria voor somatisch-symptoomstoornis als volgt:

• Je hebt excessieve gedachten of gevoelens over je klachten. Je maakt je de hele tijd zorgen over je gezondheid, zoals aanhoudende zorgen over de gevolgen van de symptomen, of je besteedt veel tijd en energie aan de symptomen of gezondheidszorgen. Je lijdt erg onder je klachten en ze staan je dagelijks leven flink in de weg. 
• De somatische symptomen zijn langdurig, meestal langer dan zes maanden.

De criteria voor de diagnose staan in de DSM-5. Meer informatie over vind je ook in de  GGZ-standaarden. Hier lees je meer over de kwaliteitsstandaarden voor de behandeling van deze stoornis, gemaakt door patiënten, hun naasten en professionals. 

Oorzaken

De precieze oorzaak van een somatisch-symptoomstoornis is niet bekend. Wel weten we dat een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren een rol kan spelen bij het ontwikkelen van de klachten zoals stress, angst of depressie.

Een combinatie van de volgende factoren kan bijdragen aan het ontstaan en behouden van symptomen: 

• Aandacht en gevoeligheid voor klachten. Je bent extra gevoelig voor de signalen van je lichaam. Kleine veranderingen in spierspanning leg je bijvoorbeeld uit als lichamelijke klachten. Dat kan zijn omdat je eerder heftige of langdurige pijn had.
• Gedachten en ideeën over klachten. Wat je denkt en verwacht te voelen, gebeurt ook. Want je lichaam en geest reageren op elkaar.
• Nare ervaringen uit het verleden. Onverwerkte emoties sla je op in je lichaam. Daardoor is het moeilijker om het verschil te zien tussen gevoelens en lichamelijke klachten.
• Heftige gebeurtenissen of overbelasting. Als er iets heftigs gebeurt of je veel dagelijkse zorgen hebt, geeft dat stress. Veel stress kan de stoornis verergeren. 

Waarom blijven klachten?

Er zijn verschillende factoren die ervoor zorgen dat klachten aanwezig blijven. Bijvoorbeeld het vermijden van situaties die de klachten verminderen. Bovendien kunnen de klachten verergeren door een toename van stress en spanning. De volgende factoren kunnen bijdragen aan het voortduren van een somatisch-symptoomstoornis:

• • Gezondheidsproblemen. Denk aan verlies van uithoudingsvermogen en chronische stress. 
  • Psychische factoren. Zoals angst, ongerustheid of het gevoel dat anderen je niet serieus nemen. 
  • Sociale factoren. Bijvoorbeeld te weinig sociale contacten en/of geen werk. 
  • Gedachten, gevoelens en gedrag. Negatieve gedachten over je klachten, zorgen voor negatieve gevoelens en gedrag.

Wat kan ik doen?

Er zijn verschillende dingen die je kunt doen om met je klachten om te gaan. 

Tips voor mijzelf – ik heb een somatisch-symptoomstoornis

• Praat en zoek steun. Dat lucht vaak op en zorgt dat je minder verdrietig of angstig bent.  
• Houd een dagboek bij. Schrijf twee weken op wat je klachten zijn, wat je doet en hoe je je voelt. Schrijf ook op hoe mensen in je omgeving reageren. Misschien ben je minder gaan bewegen of werken. Of ga je minder uit, eet je minder of voer je minder hobby’s uit. Denk je dat je klachten nooit meer overgaan of je eigen schuld zijn? Kijk of jij je daardoor angstiger voelt en negatiever denkt over je klachten.
• Bekijk angst op een andere manier. Lichamelijke klachten hebben, betekent niet dat je lichaam beschadigd is of raakt. Vaak helpt het om meer te bewegen en meer activiteiten te ondernemen. Dat is goed voor je uithoudingsvermogen en zelfvertrouwen. En het zorgt ervoor dat je je beter voelt. Het geeft afleiding en helpt je te ontspannen.
• Eet gezond en zorg voor een goede nachtrust. Een gezonde manier van leven en een goede nachtrust zorgen voor minder klachten. 
• Bekijk je klachten vanuit een ander daglicht. Probeer te kijken naar wat er wel goed gaat en wat je wel kunt. Schrijf bijvoorbeeld op wanneer je minder last hebt van de klachten en wat je op dat moment doet. Zo krijg je ideeën voor hoe je met je klachten kunt omgaan.
• Besteed meer aandacht aan plezierige activiteiten. Probeer je aandacht te richten op activiteiten buiten jezelf die je belangrijk vindt. Zoals tijd doorbrengen met vrienden of familie, genieten van de natuur of een kop thee drinken. Dat geeft plezier en zorgt ervoor dat je minder op je klachten let.

Tips voor mijn partner of dierbare (en mij)

Kom je er met je partner niet uit? De volgende adviezen helpen jou en je naaste met een somatisch-symptoomstoornis:

• Communiceer met begrip en geduld. Geef je partner de tijd om te vertellen wat er speelt en luister zonder aanvullingen of oordeel. Je partner voelt zich zo gehoord en gesteund.
• Wees niet te kritisch en veeleisend. Je partner is nu niet in staat om aan al je verwachtingen te voldoen. Stel ze bij en wees geduldig.
• Help met goede voeding. Een gezonde manier van leven helpt om minder klachten te krijgen. 
• Pas op met adviezen. Geef geen adviezen die je partner al kent. Die weet bijvoorbeeld al dat meer sporten goed is, maar het lukt niet om dat te doen. Laat merken dat je er bent en toon begrip. Dat helpt meer.