Perfectionisme

Wat is perfectionisme?

Perfectionisme betekent het volmaakte nastreven. Het is goed dat je voor kwaliteit gaat, kritisch bent en weet wat je goed en mooi vindt. Alleen is dit in de meeste gevallen niet goed genoeg voor je. Volgens jou kan het altijd beter. Je bent erg kritisch voor jezelf.

Wanneer je last hebt van perfectionisme wil je het niet zomaar goed doen. Je hebt hoge eisen en wil de beste, liefste, slimste, mooiste of grappigste zijn. Je hebt een constante drang naar perfectie, ook al weet je dat dit onmogelijk is.

Hoe weet ik of ik perfectionistisch ben?

Perfectionisme wordt vaak gezien als een negatieve eigenschap. Naast gevoeligheden heeft perfectionistisch gedrag ook sterke kanten. De kenmerken van perfectionisme verschillen per persoon en zijn onder te verdelen in sterke kanten en gevoeligheden.

De sterke kanten:

• Je hebt een groot verantwoordelijkheidsgevoel;
• Je bent ambitieus;
• Je bent nauwkeurig en ijverig;
• Je bent erg gedreven;
• Je hebt veel doorzettingsvermogen;
• Je bent gedisciplineerd.

Gevoeligheden:

• Je vindt het lastig om een fout te maken;
• Je ervaart veel stress;
• Je vindt het lastig om hulp te vragen of iets uit te besteden;
• Je bent per definitie overmatig kritisch op jezelf en anderen;
• Je vindt het moeilijk om het los te laten wanneer iets niet goed is gegaan;
• Je ziet dingen snel als een competitie;
• Je focust je vooral op wat niet goed gaat, in plaats van wat op wat wel goed gaat;
• Je doet dingen die anderen deden opnieuw;
• Taken kosten je veel tijd omdat je het lastig vindt om te besluiten dat iets af is;
• Je geniet niet echt van successen;
• Je oordeelt vaak.

Het verschil tussen perfectionisme bij mannen en vrouwen

In de meeste gevallen zijn perfectionistische mensen vooral streng voor zichzelf. Er is een verschil zichtbaar tussen mannen en vrouwen. Mannen stellen vooral hoge eisen aan zichzelf en aan de mensen om zich heen. Vrouwen stellen met name hoge eisen aan zichzelf.

Oorzaken van perfectionisme

Perfectionisme is voor een deel een karaktereigenschap. Daarnaast kunnen je jeugd en sociale omgeving perfectionistisch gedrag beïnvloeden.

Perfectionisme als copingmechanisme

Perfectionistisch gedrag kan in de jeugd ontstaan als copingstrategie. Bijvoorbeeld als er in het ouderlijk huis ruzies waren. Door je perfect te gedragen, ontlastte je anderen in het gezin (grote kans dat ruzies e.d. voortduurden) en voelde je je beter. In dit geval leerde je jezelf aan dat perfectionisme de oplossing was om de harmonie te bewaren en jouw emoties te verzachten. Wanneer dit vaak als strategie wordt ingezet, wordt het een gewoonte. Perfectionisme is een manier om controle te krijgen. Controle over welke kernovertuiging of emotie verschilt sterk per persoon.

Sociale omgeving

Wanneer je ouders steeds hoge verwachtingen hebben, is de kans groter dat je perfectionistische trekjes hebt. Ouders die alles proberen te overzien en te sturen wat hun kind doet, worden ook wel helikopterouders genoemd. Daarnaast speelt de maatschappij een rol. De druk om te presteren is groot en het leven op sociale media geeft een vertekend beeld van de werkelijkheid. Dit zorgt ervoor dat imperfectie minder geaccepteerd wordt.

5 vormen van perfectionisme

Er zijn verschillende vormen van perfectionisme. Elke vorm heeft een andere oorzaak en een andere aanpak nodig om perfectionistisch gedrag te doorbreken.

1. Sociaal perfectionisme

De maatschappij speelt een belangrijke rol bij perfectionisme. Dit geldt voor kinderen, jongeren en volwassenen. De prestatiedruk is hoog, zowel op scholen als in het werkleven. De perfecte levens op sociale media versterken het gevoel dat alles perfect moet zijn. Hier lijkt perfectie de norm te zijn en hebben mensen een fantastisch leven. Dit kan jou het gevoel geven dat je moet presteren of moet streven naar het perfecte plaatje om iets te betekenen.

2. Prestatiegericht perfectionisme:

Bij prestatiegericht perfectionisme stel je extreem hoge normen voor jezelf en je prestaties. Je grijpt elke mogelijkheid aan om je te bewijzen. Je focust je op groei en uitdagingen. Fouten maken vind je lastig en je hebt vaak kritiek op jezelf.

3. Zelfkritisch perfectionisme:

Bij dit type perfectionisme heb je heel hoge verwachtingen en eisen voor jezelf. Je verwacht van jezelf dat je perfect moet zijn. Je ervaart constant het gevoel dat je best doen niet genoeg is en bent erg kritisch als je jezelf beoordeelt. Dit kan ervoor zorgen dat je je opgebrand voelt.

4. Ouderlijk perfectionisme:

Dit is perfectionisme in de jeugd. Ouders kunnen zelf perfectionistisch zijn wat invloed heeft op hun opvoedstijl en het ontstaan van perfectionisme bij het kind. 

5. Functioneel perfectionisme:

Dit type perfectionisme kan verdeeld worden in:

• Niet functioneel perfectionisme
  Je wilt graag het allerbeste bereiken. Je ervaart alleen constant angst om te falen of het niet goed te doen.
• Functioneel perfectionisme
  Ondanks dat je ook hoge doelen wil bereiken, ben je niet uit het veld geslagen als dit een keer niet lukt.

Kernkwadranten perfectionisme

Kernkwadranten, zoals kwaliteit, valkuil, uitdaging en allergie worden vaak ingezet om persoonlijke eigenschappen en valkuilen beter te begrijpen. Het doel is om je bewust te worden van jouw valkuilen en manieren te vinden om op een gezonde en effectieve manier te streven naar succes. Kernkwadranten helpen je om balans te vinden. Je behoudt de positieve aspecten en pakt de negatieve aspecten aan. 

Bij perfectionisme kun je kernkwadranten op de volgende manier toepassen:

Kwaliteit
Kwaliteit is een kernkwaliteit van perfectionisme. Dit uit zich in hoge normen en streven naar perfectie. Mogelijk leidt dit tot mooie resultaten en succes.

Valkuil (rigiditeit)
Wanneer perfectionisme doorslaat, word je vooral kritisch naar jezelf en naar anderen. Je legt de lat hoog en mag van jezelf geen fouten maken (rigiditeit). Mogelijk leidt dit tot stress, frustratie en onzekerheid.

Uitdaging
Het positieve tegenovergestelde van rigiditeit is loslaten en ontspanning. De uitdaging is om realistischer en gezonder met je hoge normen om te gaan. De acceptatie dat fouten en tegenslagen erbij horen zonder dat je daarmee je eigenwaarde verliest.

Allergie
Laksheid, chaos of slordigheid kan de allergie zijn van perfectionisme. Wanneer anderen een gebrek aan inzet of niet dezelfde toewijding tonen, kun je geïrriteerd raken. 

Gevolgen van perfectionisme

Perfectionisme kan gevolgen hebben voor je gezondheid. Wanneer je jezelf continu wil bewijzen, leidt dit tot veel of chronische stress. Stress heeft een negatieve invloed op je lichaam.

Een perfectionist is lastig voor zichzelf, maar ook voor zijn omgeving. Vooral als je met iemand moet samenwerken die alles perfect wil doen en moeilijk met minder genoegen kan nemen. Een belangrijke valkuil is dat perfectionisme soms leidt tot enorme faalangst, waardoor iemand helemaal niets meer durft aan te pakken.

De kans dat je een of meerdere klachten ervaart, is afhankelijk van hoe sterk perfectionisme aanwezig is in je dagelijks leven. 

Lichamelijke klachten die kunnen samenhangen met perfectionisme:

• Chronische vermoeidheid;

• Chronische hoofdpijn;

• Een verstoorde spijsvertering;

• Nek- en rugklachten;

• Slapeloosheid.

Wanneer perfectionisme in hoge mate aanwezig is in het dagelijks leven, vergroot het de kans op:

• Angsten;
• Depressie;
• Burn-out;
• Dwangstoornissen;
• Eetstoornissen;
• Persoonlijkheidsstoornissen;
• Verslaving en suïcide;
• Zelfbeschadiging. 

Voordelen van perfectionisme

Perfectionisme is niet alleen maar negatief. Voordelen van perfectionisme zijn:

• Fouten en kritiek zien als iets waarvan je kunt leren;
• Je kunt je omgeving motiveren en stimuleren;
• Je werkt erg nauwkeurig;
• Je bent gedisciplineerd en ambitieus;
• Je behaalt doelen en resultaten.

Perfectionisme doorbreken – wat kan je zelf doen?

Positief perfectionistisch gedrag is dat je weet wat het hoogst haalbare is en stopt met perfectioneren wanneer je dat punt bereikt. Een gezonde perfectionist realiseert zich dat het onmogelijk is om overal perfect in te zijn.

Wanneer je merkt dat perfectionisme invloed heeft op de kwaliteit van je leven, wordt het tijd om dit te doorbreken. Je merkt bijvoorbeeld dat je faalangst ontwikkelt door je hoge eisen of dat je nergens meer aan begint. Mogelijk krijg je regelmatig als feedback dat je kritisch bent of dat anderen het gevoel hebben op hun tenen te lopen.

Er zijn meerdere manieren om perfectionisme te doorbreken:

1. Bekijk jezelf bewust door de ogen van een ander
Schrijf eens op hoe een goede vriend je zou zien en welke gevoelens en gedachten je hierbij ervaart. Wanneer je klaar bent, lees je je eigen antwoorden terug en bedenk je welke aardige adviezen je kunt geven. Dit leidt tot meer zelfcompassie. Op deze manier geef je jezelf de steun die je anders aan een goede vriend geeft. Je oefent zo om jezelf te accepteren zoals je bent. 

2. Vervang perfectionisme voor het hoogst haalbare
Streef niet meer naar een 10. Probeer in plaats daarvan te streven naar een 8. Wanneer je dit als het hoogst haalbare ziet, is er nog steeds ruimte voor verbetering en ontwikkeling. Zie alles als een proces.

3. Externaliseer fouten

Wanneer je een fout maakt, betekent dit niet dat jij de fout bént. Door fouten en kritiek te externaliseren en op papier te schrijven, kun je er van een afstand naar kijken. Zie het als feedback op je werk en niet op jou als persoon. Het geeft je de mogelijkheid om te leren. 

4. Bekijk situaties met een open blik

Wanneer je met een open blik naar situaties kijkt, is er ruimte voor meerdere visies. Op deze manier kun je leren van anderen. Besef je dat we allemaal in persoonlijke groeiprocessen zitten. Dit helpt je om te ontspannen en maakt ruimte voor verbetering. We groeien elke dag.